(AR-GE)Araştırma, bilinmeyeni bilmeye, öğ­renmeye yönelik yapılan bilimsel-teknolojik faaliyetlerdir. Geliştirme i-se, mevcut bilgiyi ya da teknolojiyi yeni düzenlemelerle daha iyiye doğru yönlendirme faaliyetidir (1)Araştırma-geliştirme bilimsel ve tek­nik bilgi birikimini artırmak amacıyla sistematik bir temele dayalı olarak yü­rütülen yaratıcı çaba ve bu bilgi biri­kiminin yeni uygulamalarda kullanı­mıdır (2)Rekabet üstünlüğü sağlayan dünya işletmelerinin bu üstünlüklerinin "güç kaynağı" hiç şüphe yoktur ki "AR-GE'ye yaptıkları yatırıma bağlıdır. Bilimde "vermeden almak" yoktur. Ne oranda yatırım yaparsan o oranda sonuç alabilirsin.Ülkemizin teknolojik yarışta çok ar­kalarda kalması istenmiyor ise sadece "AR-GE" çalışmalarına önem ve ön­celik verilmemesi "ileri teknoloji araştırma" alanlarında çalışacak "iş gücü"ne de öncelik ve önem verilme­si gerekmektedir.Araştırmacı iş gücü, nitelikli bir iş gücüdür. Yetiştirilmesi, kendi araştırma "arzu"su yanında ayrı bir öze­nin gösterilmesini gerektirmektedir. Yetiştirilmesinde yurt içi, yurt dışı li­sans üstü "mastır" ya da "doktora" düzeyinde bilgi kazandırılması zo­runludur.Ülkemizde AR-GE çalışmalarının bir kısmı "üniversite" bir kısmı "kamu kuruluşları" bir kısmı da "özel sek­tör" tarafından yürütülmektedir. Devlet İstatistik Enstitüsü'nün verile­rine göre, 1995 yılında yapılan AR-GE çalışmalarının % 69'u üniversite­ler, % 7'si kamu kuruluşları, % 24'ü özel teşebbüs tarafından yapılmıştır (3) Özel teşebbüsün AR-GE çalış­malarına gereken önceliği ve önemi verdiği söylenemez. AR-GE çalışma­larının özellikle araştırmacı "iş gücü" yetiştirilmesi işleri üniversitelere düşmektedir. Türkiye'nin AR-GE harcamalarının gayrisafi milli hasıla­ya oranı da binde 40 civarındadır ve çok yetersizdir.Çalışan iş gücü içinde 10.000 kişide sadece 7-8 kişi AR-GE çalışmalarında görev almış bulunmaktadır.Bu oran da özellikle yarışı önde götü­ren ülkelere oranla çok düşük düzey­dedir. 
 

 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME TEŞVİKLERİ
 

    Ülkemizde AR-GE çalışmalarını teş­vik amacıyla çıkarılmış 16 adet "yasal teşvik" mevcuttur (4)Özel sektörü teşvik eden en önemli teşvik l Haziran 1995 tarihinde Res­mi Gazete'de yayımlanan teşviktir.AR-GE'y i teşvik eden yasal araçları; bilimsel olarak, Bakanlar Kurulu Ka­rarı ve vergi yasaları olarak üç başlık altında toplamak mümkündür. 
 

AR-GE çalışmalarına "bilimsel katkı" yaparak teşvik eden kuruluşları da kendi içinde; üniversiteler, kamusal kuruluşlar, gönüllü kuruluşlar olmak üzere üçe ayırmak mümkündür.
 

    1- Üniversiteler Son yıllarda üniversitelerin AR-GE harcamaları oldukça artış göstermiş­tir. Harcamalar daha çok sağlık bi­limleri, mühendislik bilimleri ve sos­yal bilimler alanlarında yoğunlaşmış­tır. Üniversiteler AR-GE çalışmala­rında özel sektör ile işbirliği yap­maktadır. Bu işbirliğinin hiçbir zaman yeterli düzeyde olduğu söylenemez ise de sevindirici yönü giderek artış göstermesidir.
 

    2- Kamusal KuruluşlarDevlet "üstün teknolojik gelişme'nin önemine inanarak, kendi kur­duğu bir kısım örgütlerle AR-GE çalışmalarını teşvik etmek ve destekle­mek istemektedir. Bu kamusal örgüt­lerin başında; "Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), Türkiye Bilimler Akadenlisi (TÜBA), Türkiye Atom Ener­jisi Kurumu (TEAK), Anadolu Bilim ve Teknoloji Stratejileri Araştırma Enstitüsü" gelmektedir. Bu kuruluşlar ülkemizdeki AR-GE çalışmalarına ko­şulları uygun olanlara "bilimsel" ve "parasal" hizmetler vermektedir.
 

    3- Gönüllü KuruluşlarBir kısım gönüllü kuruluşlarda AR-GE çalışmalarını direkt ya da endirekt olarak desteklemektedir. Gönüllü kuruluşların en başında; "Türkiye Tek­noloji Geliştirme Vakfı (TTGV), Teknoloji Yönetimi Derneği, Buluş Adamları ve Araştırmacılar Derneği, Buluş Adamları Derneği, Bilim Merkezi Vakfı, Türk Bilim Tarihi Derneği" yer almaktadır.

 B- BAKANLAR KURULU KARARI

Bakanlar Kurulu'nun 01.06.1995 tari­hinde yayımlanan 95/2 Sayılı AR-GE yardımına ilişkin Kararı'na göre, "Sanayi kuruluşlarının, araştırmaya ve yeni ürün ile üretim yönetimi ve teknolojisini geliştirmeye yönelik projelerin uluslararası kurallara uygun olarak desteklenmesi a-maçlanmaktadır."Amaçlanan destek ise; araştırma ge­liştirme giderlerinin belirli bir oranı­nın karşılanması, sermaye desteği sağlanması olmak üzere iki türdedir.Sermaye kuruluşu ya mal ya da hiz­met üretmiş olacaktır. Yeni üründen amaçta "üründe yenilik" bir diğer deyimle teknolojik açıdan yeni ürünü içermektedir. Üretim yönetiminde de "üretilmekte olan ürünlerin yenitekniklerle üretilmesinde kullanılaı bir yöntem" amaçlanmaktadır. Yen ürün, yeni yöntem içeren AR-GE ça lışmalarının hem giderlerinin bir bö lümü hem de araştırma için kaynal sağlamak üzere "sermeye yardımı öngörülmektedir.AR-GE çalışma harcamalarının eı fazla %50'si karşılanabilmekte stra tejik odak konulu projelere d< "sermaye" desteği verilmektedir. Ay rica AR-GE çalışmalarına bilimse katkı da sağlanabilmektedir. 
 

Devlet tarafından AR-GE çalışmaları önemli kabul edilerek "vergisel" açı dan da belirli koşullan yerine getiı mek koşuluyla desteklenmek ister mektedir.Vergisel teşvikleri; vergi ertelemesi ve taksitlendirme, vergi muafiyet bağış ve yardımlar, yatırım destekler KOSGEB desteği olmak üzere ü başlık altında toplamak mümkündür.
 

l- Vergi Ertelemesi ve Taksitlerdirme Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 1. maddesinin 6 numaralı bendinin son paragrafına eklenen hüküm ile kurumların işletme içi AR-GE faaliyetinde bulunmaları teşvik edilmiştir.Getirilen hükümle kurumların, yıl cinde yaptıkları AR-GE harcamalar tutarını geçmemek üzere, ilgili dönemde ödemeleri gereken yıllık kurumlar vergisinin %20'sinin kanun süresinde tahsilinden vazgeçilerek, burana isabet eden vergi üç yıl içinde kurumlar vergisinin ödeme taksitleri ile birlikte eşit taksitler halinde öde­necektir. Ancak madde de sözü edilen AR-GE faaliyetlerinin yeni teknoloji arayışına yönelik faaliyetlerden olma­sı gerekir. Aksi halde söz konusu istisna hükmü uygulanmayacaktır. Bu haktan yararlanmak isteyen mükelleflerin Maliye Bakanlığı'na baş vurmaları gerekmektedir.
 

2- Vergi Muafiyeti

Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre, kurulan vakıflarla bilimsel araş­tırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan kurum ve kuruluşlara vergi muafiyeti tanınması ile ilgili usul ve esaslar 15.02.1990 tarih ve 20434 sa­yılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu düzenlemeye göre, bilimsel AR-GE faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşların mua­fiyet şartlan şunlardır.Bilimsel AR-GE faaliyetinde bulun­mak üzere kurulacak kurumların;- Anonim şirket veya vakıf şeklinde kurulması,- Amaçlarının; mevcut teknolojiyi ge­liştirme veya yeni teknoloji arayışına yönelik olması,- Yatırımlarının "Yatırım Teşvik ve Yatırım İndirimi Belgesi"ne bağ­lanmış bulunması,- TÜBİTAK, DPT, ile ilgili diğer ba­kanlık ve kuruluşların kuruma vergi muafiyeti verilmesinin uygun olacağı yolunda Maliye Bakanlığı'na olumlu görüş bildirmeleri (Vakıf şeklindeki kuruluşlar için, ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğü'nün görüşü alınır) şarttır.- Vergi muafiyetinden yararlanmak isteyen vakıflar ile bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan kurum ve kuruluşlar, senet veya söz­leşmelerini bir dilekçeye ekleyerek Maliye Bakanlığı'na başvururlar. Ma­liye Bakanlığı bu esaslardaki şartlar çerçevesinde gerekli uygunluğu sağ­ladıktan sonra, ilgili kuruluşların gö­rüşlerini, merkez denetim elemanının raporunu, senet veya sözleşmenin bir örneğini, kendi görüşünü de ekleyerek Bakanlar Kurulu'ndan vergi muafiyeti kararı alınmak üzere Başbakanlığa gönderir.
 

3- Bağış ve Yardımlar Bağış ve yardımlar, AR-GE faaliyet­lerinin yaygınlaştırılması için, bu gibi faaliyetlerde bulunan kurum ve kuru­luşlara yapılan her türlü bağış ve yar­dımların, gelir vergisi mükelleflerince yıllık beyanname ile bildirilen gelir­lerden indirilmesi, kurumlar vergisi mükelleflerince ise, gider olarak ya-zılabilmesidir (GVK Md. 89/2 - KVK Md. 7/15).4- Yatırım Destekleri AR-GE yatırımlarına özel destekler getirilmiştir. Bunlar sırasıyla; yatırım indirimi, kredi sağlanması, dış kredi teminat mektubu giderlerine gider pa­yı olarak özetlenebilir.a- AR-GE yatırım projeleri "özel ö-nem taşıyan sektör yatırımı" sayıl­dığından %100 yatırım indiriminden yararlanmaları mümkündür.b- AR-GE yatırımlarında araştırma projelerinin alet, makine ve teçhizat alımları ile yatırım giderlerinin %50' si bir kez olmak üzere fon kaynakla­rından kredilendirilerek desteklen­mektedir. 250 milyon ABD dolarını aşan AR-GE yatırım projelerinin tüm harcamalarının %50'si kredilendirile-bilmektedir.c- AR-GE yatırım projelerinin teminat mektubu giderlerinin %50'si katkı payı olarak devlet tarafından karşı­lanmaktadır. Ayrıca AR-GE yatırın projelerine dahil malzemenin ithalin­de fon alınmamaktadır.5- KOSGEB Desteği TÜBİTAK tarafından AR-GE yardımı uygulama esasları doğrultusunda ya­pılacak değerlendirme sonucunda desteklenmesi uygun görülen KOŞ (Küçük ve orta ölçekli sanayi) işlet­melerine ait AR-GE projeleri KOS­GEB'in vereceği ek destekten yarar­lanır. Bu destek TÜBİTAK ve KOS­GEB tarafından onaylanan projeler i-çin TÜBİTAK tarafından her dönem için düzenlenerek DTM'ye bildirilen AR-GE Proje Yardımı Bildirimi'nde belirtilen "firmaya ödenecek mik-tar"ın %20'si tutarındadır. 

V- TEKNOPARK DESTEĞİ

AR-GE çalışmaları en zor çalışmalar-dır. Nitelikli "araştırma iş gücü" ya­nında özel laboratuvar, makine ve teç­hizata da gereksinme göstermektedir. Çalışma ortamını oluşturan özel labo­ratuar, makine ve teçhizatın toplandığı yere "Teknopark", "araştırma par­kı", "ileri teknoloji geliştirme mer­kezi" gibi isimler verilmektedir (5)Teknoparklar AR-GE çalışmalarının yapıldığı yerlerdir. Teknopark olma­dan AR-GE çalışması yapmak hemen hemen olanaksızdır.Ülkemizde halen faaliyet gösteren teknoparkları; TÜBİTAK-MAM Tek-noparkı (TÜBİTAK Marmara Araş­tırma Merkezi), Orta Doğu Teknik Üniversitesi -Teknokent, İzmir Tekno-parkı (İTAŞ) olmak üzere üç tanedir.Her üçünün de amacı AR-GE çalış­malarına olanak sağlamaktır. Her üçü de "kamusal yatırım"dır.Teknoparklardan AR-GE çalışması yapmak ya da yaptırmak üzere gerçek ve tüzel girişimciler yararlanmaktadır.Teknoparklarda AR-GE çalışması ya­pan araştırmacı iş gücü çoğunlukla mühendislik ve temel bilimler dalla­rında doktora düzeyinde çalışma ya­pan kişilerden oluşmaktadır. Doktora çalışmalarını yöneten üniversite öğre­tim üyeleri de AR-GE çalışmalarını yakından denetlemekte ve katkı ver­mektedir. AR-GE çalışmaları takım çalışmalarıdır. Takım kurmadan ça­lışma yapılamaz.Teknoparklar AR-GE çalışmalarının yanında girişimcilerinin gereksinme duyduğu konularda onlara "danış­manlık hizmeti"de vermektedirler.AR-GE çalışmalarının özü ve temeli "yenilikçi düşünce ve problem çözme" uğraşısını içerir. Bu nedenle "düşünen" ve "problem çözme" be­cerisine sahip iş gücüne gereksinme gösterir.Teknoparkların tek başını varlığı bir anlam ifade etmez, düşünen ve prob­lem çözen beyinlere ihtiyaç vardır. VI- SONUÇÜlkemiz ekonomik sistemi kamusal ve özel girişimci olmak üzere karma bir ekonomiye sahiptir, sistem olarak da "Serbest Piyasa Ekonomisi" be­nimsenmiştir. Son yıllarda gerek ka­musal gerekse özel girişimciler sadece ülke için değil dünya için mal ve hiz­met üretir olmuşlar, dünyanın globalleşme kervanına katılmışlardır.Küçük, orta ve büyük ölçekli işlet­melerimiz yavaş da olsa "fason üre­tim" ya da "yabancı patentli üre­tim" yapma yerine "yeni teknoloji" ile üretim yapma gereksinimi duyma­ya başlamışlardır. Devlet de "bilgi devrimi"nin önemini kavramış, ka-musal olarak AR- GE çalışmalarını etkin bir şekilde destekleme teşvikle­rini uygulamaya koymuştur. Teşvikler "araştırmacı iş gücü yetiştirilmesi", "teknoparklar kurulması", "ver­gisel" içeriklidir.Küçük ve orta ölçekli işletmelerden gereksinme duyan girişimcilerin "yenilikçi teknoloji" gereksinmeleri yeterli düzeyde karşılanabilecek alt yapıya sahip ise de büyük ölçekli iş­letmelerin kamusal olsun özel giri­şimci olsun gereksinme duyacakları uzun vadeli maliyeti ve rizikosu yük­sek yenilikçi teknoloji gereksinmele­rinin tamamının karşılanması ne yazık ki henüz olanaksızdır. Bu konularda girişimcilerden de ısrarlı isteklerin geldiği de söylenemez.Teşvikler şimdilik yeterlidir. Girişim­cilerin istemleri doğrultusunda artırı­labilir ve çeşitlendirilebilir. Yeter ki girişimciler inanarak yenilikçi tekno­loji üretimine gereksinme duysunlar.Globalleşmede, yenilikçi teknoloji ü-retiminde dünyada yaşanan yarışın oldukça sonlarındayız, biraz öne ge­çebilmek için kamu ve özellikle özel kesim, bu yarışta geri kalmamak için bu konuda yatırım yapması gerek­mektedir